Jednym ze skutków rozpoczętej w dniu 24 lutego 2022 r. bezprecedensowej inwazji Rosji na Ukrainę jest nałożenie przez społeczność międzynarodową szeregu sankcji gospodarczych na Federację Rosyjską („Sankcje”). Zagadnienie to stanowi istotne wyzwanie dla przedstawicieli transportu, spedycji i logistyki, gdyż z powodu jego wielowątkowości oraz szybkiego tempa procesu legislacyjnego związanego z wprowadzeniem sankcji, ryzyko ich nieświadomego, co nie oznacza „bezkarnego” (!), naruszenia przez uczestników rynku TSL jest niezwykle wysokie.
Multilateralny charakter Sankcji
Pierwszym poważnym wyzwaniem dla sektora TSL w obszarze przepisów dotyczących Sankcji jest ich multilateralny charakter. Oprócz Unii Europejskiej, która wprowadziła Sankcje obowiązujące bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, również niektóre z państw unijnych, w tym Polska, w ramach swoich wewnętrznych systemów prawnych wprowadziły pakiety Sankcji, mające szerszy zakres niż te wynikające z przepisów unijnych. Ponadto, na wprowadzenie własnych Sankcji zdecydowały się także m. in. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Norwegia i Szwajcaria.
Zważywszy, że przepisy dotyczące Sankcji mają charakter norm administracyjnoprawnych, jak również karnoprawnych, polskie podmioty gospodarcze uczestniczące w międzynarodowym łańcuchu transportowo – spedycyjnym w charakterze przewoźnika, spedytora lub agenta morskiego mogą być adresatami nie tylko polskich i unijnych Sankcji ale również przepisów sankcyjnych obowiązujących w wewnętrznych systemach prawnych poszczególnych państw przez terytoria których wykonywany jest przewóz, bądź gdzie swoje siedziby mają podmioty uczestniczące w danym przewozie.
Rodzaje Sankcji
Kolejnym zagadnieniem istotnym z perspektywy sektora TSL jest typologia Sankcji, w ramach której wyróżnić należy ich trzy podstawowe rodzaje: podmiotowe, przedmiotowe oraz dotyczące środków transportu.
Pierwsza grupa obejmuje Sankcje nałożone na podmioty dysponujące środkami finansowymi, funduszami oraz zasobami gospodarczymi bezpośrednio lub pośrednio wspierającymi bądź agresję Rosji na Ukrainę bądź poważne naruszenia praw człowieka lub represje wobec społeczeństwa obywatelskiego i opozycji demokratycznej lub których działalność stanowi inne poważne zagrożenie dla demokracji lub praworządności w Federacji Rosyjskiej lub na Białorusi. Tego rodzaju Sankcjami objęte są wyłącznie osoby fizyczne lub podmioty gospodarcze indywidualnie wpisane na stosowne listy sankcyjne prowadzone przez właściwe organy Unii Europejskiej lub poszczególnych państw, które wprowadziły do swoich porządków prawnych tego rodzaju Sankcje.
Sankcje przedmiotowe dotyczą natomiast poszczególnych grup towarów i usług, które mogą służyć wspieraniu działalności finansowej i inwestycyjnej rosyjskich podmiotów albo przyczyniać się do rozwoju gospodarczego lub militarnego Rosji lub Białorusi. Tego rodzaju Sankcje obejmują m. in: (i) zakaz finansowania handlu z Rosją lub inwestycji w Rosji, (ii) zakaz sprzedaży, dostawy, przekazywania i wywozu do Rosji urządzeń lub technologii służących rafinacji ropy naftowej, a także świadczenia usług m. in. transportu i spedycji mających za przedmiot takie urządzenia lub technologie, (iii) zakaz sprzedaży, dostawy, przekazywania i wywozu do Rosji towarów lub technologii żeglugi morskiej oraz świadczenia pomocy technicznej, usług pośrednictwa lub innych usług związanych z takimi towarami lub technologią, (iv) zakaz przywozu z Rosji węgla oraz innych stałych paliw kopalnych oraz wyrobów z żelaza i stali, a także świadczenia usług m. in. transportu i spedycji mających za przedmiot ładunki węgla, stałych paliw kopalnych, żelaza lub stali, (v) zakaz sprzedaży, dostawy, przekazywania i wywozu towarów mogących się przyczynić do zwiększenia potencjału przemysłowego Rosji, a także świadczenia usług m. in. transportu i spedycji mających za przedmiot takie towary, (vi) dostawy lub wywozu na terytorium Rosji towarów luksusowych o wartości przekraczającej równowartość 300,00 EUR za sztukę.
Poszczególne towary zaliczane do wymienionych powyżej grup zostały sklasyfikowane w oparciu o kody nomenklatury scalonej i wymienione w załącznikach właściwych rozporządzeń Rady Unii Europejskiej wprowadzających Sankcje podmiotowe do unijnego porządku prawnego.
Niezależnie od powyższego, szczególną uwagę w kontekście Sankcji podmiotowych należy zwrócić na te wprowadzone do polskiego porządku prawnego mocą ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego („Ustawa”), wprowadzającą ograniczenia i zakazy związane z importem węgla na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Mianowicie, stosownie do przepisów Ustawy zakazane jest wprowadzanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ładunków węgla i podobnych paliw stałych, a także koksu i półkoksu z węgla, węgla brunatnego (lignitu) lub torfu, pochodzących z Rosji albo Białorusi. Zakaz ten obejmuje również przewóz tranzytowy tego rodzaju ładunków przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także przemieszczanie ich na terytorium Polski z terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Ponadto, podmioty wprowadzające lub przemieszczające węgiel na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (w tym przewoźnicy i spedytorzy) są zobowiązane posiadać i udostępniać na żądanie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej i naczelnika urzędu celno-skarbowego dokumenty potwierdzające kraj pochodzenia węgla, datę wprowadzenia lub jego przemieszczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obowiązek ten dotyczy każdego ładunku węgla, niezależnie od państwa jego pochodzenia. Ustawa wprowadza także obowiązek przechowywania powyższych dokumentów przez okres 5 lat od daty wprowadzenia węgla na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Trzeci pakiet Sankcji dotyczy środków transportu i obejmuje swoim zakresem m. in. statki morskie oraz przedsiębiorstwa transportu drogowego. W kontekście statków morskich, Sankcje przewidują zakaz udzielania dostępu do portów zlokalizowanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej wszelkim statkom zarejestrowanym pod rosyjską banderą, w tym statkom które podnosiły banderę rosyjską przed dniem 24 lutego 2022 r. Zakazem tym nie są objęte wyłącznie statki o rosyjskiej przynależności państwowej, które poszukują miejsca schronienia „ze względów bezpieczeństwa morskiego lub w celu ratowania życia na morzu”.
Z kolei Sankcje wymierzone przeciwko rosyjskiemu transportowi drogowemu obejmują zakaz wykonywania przez przedsiębiorstwa transportu drogowego posiadające siedzibę w Rosji drogowego transportu towarów na terytorium Unii Europejskiej, w tym w ramach tranzytu. Z zakazu takiego wyłączone są usługi transportu drogowego wykonywane przez rosyjskich przewoźników drogowych w ramach powszechnych usług pocztowych oraz usługi transportu drogowego towarów przewożonych tranzytem przez Unię Europejską między obwodem kaliningradzkim a Rosją, pod warunkiem że przedmiotem takiego transportu nie są towary zaliczane do grup ładunkowych objętych opisanymi powyżej Sankcjami przedmiotowymi.
Kary za naruszenie Sankcji
Przepisy unijne nałożyły na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia stosownych kar za naruszanie Sankcji, pozostawiając im dowolność co do rodzaju i charakteru tych kar. Oznacza to, że obowiązujące w poszczególnych państwach unijnych kary za to samo przewinienie przeciwko Sankcjom mogą być różne. W tym kontekście wskazać należy, iż w Polsce obowiązują kary dwojakiego rodzaju. Pierwsze z nich to administracyjnoprawne kary pieniężne do 20 mln zł, zaś drugie – sankcje karne w postaci kary pozbawienia wolności do lat trzech.
Podsumowanie
Wielowątkowość i multilateralność Sankcji, a także znaczna liczba towarów i usług nimi objętych to czynniki ryzyka istotnie przyczyniające się do możliwości nieświadomego naruszenia Sankcji przez przedstawicieli sektora TSL.
Charakter i wysokość Sankcji za takie przewinienia wymaga od uczestników tego rynku wzmożonej uwagi i ostrożności. Uczestnicząc w obrocie towarami wrażliwymi, zwłaszcza przemieszczanymi ze wschodu Europy lub Azji należy dołożyć najwyższej staranności w zbadaniu faktycznego źródła pochodzenia obsługiwanego ładunku oraz zapewnić sobie stosowną dokumentację dowodzącą tego, że ani ten ładunek ani gestorzy tego ładunku nie są objęci Sankcjami.
Rafał Czyżyk, radca prawny
Partner Zarządzający
Piotr Porzycki, doradca podatkowy
Czyżyk Mickiewicz i Wspólnicy sp.p.
Szczecin – Gdynia – Gdańsk