Już w maju 2019 r. wchodzą w życie przepisy nakładające nowe obowiązki na podmioty uczestniczące w obrocie wyrobami tytoniowymi, w tym także na centra logistyczne, w których składowane są wyroby tytoniowe. Dostosowanie się do nowych przepisów będzie przy tym wymagać dokonania przez zarządzających tymi centrami istotnych zmian organizacyjnych i technologicznych w obsłudze tego towaru.
Każdego roku do obrotu na terenie Unii Europejskiej wprowadzana jest nielegalnie olbrzymia ilość papierosów. Przyjmuje się, że nielegalny obrót papierosami i wyrobami tytoniowymi prowadzi do strat organów celnych i podatkowych państw członkowskich na poziomie nawet 11,1 mld euro rocznie. Jak pokazują wyniki badań Instytutu Doradztwa i Badań Rynku Almares, szara strefa obrotu papierosami w Polsce sukcesywnie się zmniejsza, jednakże na koniec 2018 r. obejmowała ona wciąż 11,4 % całego rynku wyrobów tytoniowych. Prócz strat finansowych, wskazywano, że duża ilość nielegalnych wyrobów tytoniowych nie spełnia podstawowych norm zdrowotnych obowiązujących na terenie UE. Z powyższym problemem, Unia Europejska zdecydowała się zmierzyć w kompleksowy sposób – od dn. 20 maja 2019 r. ruch każdej paczki papierosów znajdującej się na terenie Unii będzie dokładnie śledzony (Track & Trace). Oznacza to, że system monitorowania wyrobów tytoniowych ma zapewnić śledzenie ruchu 29 mld paczek papierosów rocznie, w tym 80 mln paczek dziennie.
Identyfikatory opakowań
Punktem wyjścia dla nowych regulacji jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/40/UE z dn. 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów oraz uchylająca dyrektywę 2001/37/WE [dalej: „Dyrektywa 2014/40/UE”]. Dyrektywa 2014/40/UE zakreśla problem konieczności zapewnienia oznakowania w niepowtarzalny i bezpieczny sposób opakowań jednostkowych wyrobów tytoniowych oraz uregulowania rejestrowania przemieszczeń tych opakowań, tak by można było śledzić ruch i pochodzenie tych wyrobów w Unii. W tym celu Dyrektywa 2014/40/EU stanowi, iż należy ustanowić interoperacyjny system śledzenia ruchu i pochodzenia oraz zabezpieczenia produktów tytoniowych na poziomie Unii.
Dyrektywa 2014/40/UE przewiduje, że opakowania jednostkowe wyrobów tytoniowych będą musiały być oznaczone niepowtarzalnym identyfikatorem. Podmioty uczestniczące w obrocie tymi wyrobami, z wyłączeniem pierwszego punktu detalicznego, będą zobowiązane rejestrować każdorazowe wejście w posiadanie wyrobów, a także ich przemieszczanie, bezpośrednio do repozytorium pierwotnego (o czym będzie mowa poniżej). Zebrane w ten sposób informacje zostaną udostępnione właściwym organom państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej.
Adresaci nowych obowiązków
Dyrektywa 2014/40/UE odwołuje się do rozporządzeń wykonawczych stanowionych przez Komisję Europejską. Są to: rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2018/573 z dn. 15 grudnia 2017 r. w sprawie głównych elementów umów w sprawie przechowywania danych zawieranych w ramach systemu identyfikowalności wyrobów tytoniowych i rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/574 z dn. 15 grudnia 2017 r. w sprawie norm technicznych dotyczących ustanowienia i funkcjonowania systemu identyfikowalności wyrobów tytoniowych [dalej: „Rozporządzenie 2018/574”]. Istotne z punktu widzenia czytelników tego artykułu może być drugie z wymienionych powyżej rozporządzeń, gdyż funkcjonowanie systemu identyfikalności wyrobów tytoniowych może dotyczyć ich bezpośrednio.
W pierwszej kolejności należy wskazać adresatów nowych paczek. W tym zakresie najistotniejsze są następujące kategorie podmiotów: „podmiot gospodarczy” oraz „importer”. Zgodnie z definicjami z Rozporządzenia 2018/574, „podmiot gospodarczy” oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która bierze udział w obrocie wyrobami tytoniowymi, w tym również przeznaczonymi do wywozu, począwszy od producenta, a skończywszy na ostatnim podmiocie gospodarczym przed pierwszym punktem sprzedaży detalicznej, zaś “importer wyrobów tytoniowych lub powiązanych wyrobów” oznacza właściciela wyrobów tytoniowych lub powiązanych wyrobów lub osobę mającą prawo do rozporządzania tymi wyrobami, które zostały wprowadzone na terytorium Unii. Należy w tym miejscu wskazać, że legislator unijny dość niefortunnie zdefiniował pojęcie „importera”, gdyż w takim brzmieniu za importera można by uznać każdy podmiot uczestniczący w obrocie wyrobami tytoniowymi, w tym np. każdego hurtownika (jest bowiem właścicielem wyrobów tytoniowych, które zostały wprowadzone na terytorium Unii). Taka interpretacja byłaby jednak zbyt daleko idąca.
Należy więc przyjąć, że podmiot kupujący wyroby tytoniowe bezpośrednio lub pośrednio od producentów tych wyrobów nie powinien być uznany za “importera wyrobów tytoniowych lub powiązanych wyrobów” w rozumieniu Rozporządzenia 2018/574, mimo że taki wniosek mógłby wynikać literalnie z przepisów definiujących pojęcie „importera”. W przeciwnym razie, nastąpiłoby nałożenie tych samych obowiązków na dwa lub więcej podmiotów, tj. zarówno producent, jak i taki podmiot byliby odpowiedzialni za stworzenie systemu identyfikalności produktów, a tym samym każda paczka papierosów byłaby monitorowana dwukrotnie (przez producenta i przez nabywcę).
W świetle powyższego, nabywca wyrobów tytoniowych będzie traktowany jako „podmiot gospodarczy”. Co ważne, podobnie będą traktowane centra logistyczne i magazyny, w których będą składowane papierosy i wyroby tytoniowe. W myśl bowiem Dyrektywy 2014/40/UE, niepowtarzalny identyfikator umożliwia ustalenie rzeczywistej trasy transportu z miejsca produkcji do pierwszego punktu detalicznego, w tym wszystkich wykorzystanych magazynów, a także daty transportu, celu transportu, miejsca rozpoczęcia transportu i odbiorcy.
Monitorowanie ruchu wyrobów tytoniowych
Zgodnie z Rozporządzeniem 2018/574, aby umożliwić ustalenie rzeczywistej trasy transportu opakowań jednostkowych wytworzonych w Unii lub przywiezionych do Unii, podmioty gospodarcze rejestrują następujące zdarzenia: (1) umieszczenie niepowtarzalnych identyfikatorów opakowania jednostkowego na opakowaniach jednostkowych, (2) umieszczenie niepowtarzalnych identyfikatorów opakowania zbiorczego na opakowaniach zbiorczych, (3) wysyłkę wyrobów tytoniowych z zakładu, (4) przyjazd wyrobów tytoniowych do zakładu, (5) przeładunek. Z powyższego wynika, że aż trzy z ww. pięciu obowiązków, będzie spoczywać na centrach logistycznych i magazynach. Podmioty prowadzące te zakłady będą bowiem rejestrować przywóz i wywóz produktów z magazynu, a także ich przeładunek. Celem usunięcia jakichkolwiek niejasności, Rozporządzenie 2018/574 definiuje pojęcie „zakładu” stanowiąc, że jest to każde miejsce, budynek lub automat sprzedający, w którym wyroby tytoniowe są produkowane, przechowywane lub wprowadzane do obrotu. Stąd, centra logistyczne i magazyny, w których odbywa się składowanie lub przeładunek wyrobów tytoniowych, objęte zostaną nowymi regulacjami.
Producenci i importerzy wyrobów tytoniowych zobowiązani są zawrzeć umowy w sprawie przechowywania danych z niezależną stroną trzecią, która prowadzi ośrodek przechowywania wszystkich istotnych danych. Przekazanie właściwych informacji o zdarzeniach związanych z ruchem wyrobów tytoniowych następować będzie do repozytorium pierwotnego, z którym producenci lub importerzy zawarli umowę. Z kolei podmioty gospodarcze, będą przekazywać te informacje za pośrednictwem routera. Przekazanie danych powinno nastąpić w ciągu 24 godzin od chwili wystąpienia rejestrowanego zdarzenia (od dn. 20 maja 2028 r., termin zostanie skrócony do 3 godzin).
Urządzenia rejestrujące ruch wyrobów tytoniowych
Zgodnie z Dyrektywą 2014/40/UE: „Państwa członkowskie zapewniają, aby producenci wyrobów tytoniowych przekazywali wszystkim podmiotom gospodarczym uczestniczącym w obrocie wyrobami tytoniowymi, od producenta do ostatniego podmiotu gospodarczego przed pierwszym punktem detalicznym, w tym importerom, przedsiębiorstwom prowadzącym magazyny i przedsiębiorstwom transportowym, niezbędne urządzenia umożliwiające rejestrowanie wyrobów tytoniowych, które podmioty te nabywają, sprzedają, przechowują, transportują lub na których dokonują innego rodzaju czynności. Urządzenia te mogą odczytywać i przekazywać zarejestrowane dane w formie elektronicznej do ośrodka przechowywania danych”. Powyższe oznacza, że obowiązkiem producentów i importerów jest, aby przekazali oni podmiotom gospodarczym (w tym prowadzącym centra logistyczne i magazyny) urządzenia rejestrujące ruch produktów. W tym zakresie jest to wyłączny obowiązek producentów, a więc rola prowadzących centra logistyczne i magazyny ogranicza się do przyjęcia tych urządzeń i korzystania z nich.
Nie jest do końca jasne, jak mają wyglądać takie urządzenia, ani jakie warunki techniczne mają spełniać. Wiadomo jedynie, że powinny one umożliwiać skanowanie identyfikatorów wyrobów tytoniowych oraz przekazywać dane do właściwego repozytorium. Dyrektywy unijne nigdy nie nakładają bezpośrednio obowiązków na podmioty, zakreślając jedynie ogólne ramy nowych regulacji, w którym to zakresie szczegółowe unormowania pozostają obowiązkiem państw członkowskich. Niestety, na chwilę obecną brak jest polskich przepisów implementujących unijne rozwiązania, o czym będzie mowa w dalszej części publikacji. Niezależnie od powyższego, należy jednak wskazać, że realizacja obowiązku posługiwania się tymi urządzeniami przez prowadzących centra logistyczne i magazyny będzie wymagała wprowadzenia istotnych zmian organizacyjnych i technologicznych (m.in. w zakresie procedury przyjęcia ładunków, ich przeładunku i wywozu).
Kody identyfikacyjne
W celu zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu identyfikowalności podmioty gospodarcze powinny zwrócić się do odpowiedniego podmiotu wydającego identyfikatory z wnioskiem o nadanie kodu identyfikacyjnego podmiotu gospodarczego i kodu identyfikacyjnego każdego zakładu. Przydzielanie takich kodów ma umożliwić skuteczną identyfikację wszystkich nabywców i rzeczywistej trasy transportu z miejsca produkcji do pierwszego punktu sprzedaży detalicznej. Jak wynika więc z powyższego, kod identyfikacyjny będzie nadawany nie tylko podmiotowi prowadzącemu centra logistyczne i magazyny, ale także każdemu z jego zakładów.
Kody identyfikacyjne będą wydawane przez podmioty wskazane przez państwa członkowskie. Jak wspomniano powyżej, do chwili obecnej polski ustawodawca nie ustanowił przepisów w zakresie systemu identyfikalności wyrobów tytoniowych. Zgodnie jednak z projektem ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, podmiotem wydającym identyfikatory będzie jednoosobowa spółka Skarbu Państwa (prawdopodobnie Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A.).
Podsumowanie
Nowe regulacje unijne wprowadzają bardzo istotne obowiązki, których realizacja będzie wymagała wdrożenia istotnych zmian organizacyjnych i technologicznych przez prowadzących centra logistyczne i magazyny. Zakłady te będą musiały zostać wyposażone przez producentów i importerów wyrobów tytoniowych w urządzenia umożliwiające rejestrację zdarzeń związanych z ruchem tych wyrobów, takich jak: przywóz wyrobów do magazynu, ich przeładunek i wywóz z magazynu. Ponadto, w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu identyfikowalności podmioty te powinny zwrócić się do odpowiedniego podmiotu krajowego z wnioskiem o nadanie kodu identyfikacyjnego podmiotu gospodarczego i kodu identyfikacyjnego każdego zakładu. W zakresie monitorowania ruchu papierosów i tytoniu do samodzielnego skręcania nowe obowiązki zaczną obowiązywać już w dn. 20 maja 2019 r. Natomiast w odniesieniu do pozostałych wyrobów tytoniowych wejdą one w życie w dn. 20 maja 2024 r.
Radca prawny Sebastian Kita
CMW Legal